Zoals op de vernieuwde corona-cijfers te zien lijken de besmettingen nu op het dal te zitten en nog niet op te lopen zoals verwacht was. Ik presenteer in de punten de bevestigde cijfers, hier staat een gemodelleerde grafiek met de twee varianten van het RIVM. Een oorzaak van minder besmettingen is waarschijnlijk het winterweer van de afgelopen dagen: daardoor zullen mensen zich niet of later hebben laten testen, en worden er dus meer besmettingen 'gemist'. Het percentage positieve testen bij de GGD is dan ook toegenomen (van 10,5% naar 11,4%) . Een andere oorzaak is dat de verspreidingsgetallen van zowel de besmettelijkere (Britse) als overige varianten gedaald zijn, waarbij mijn model de verspreidingsgetallen zoals 8/15 januari neemt. Het RIVM komt inmiddels met de volgende R's:
| Datum | R overig | R besmettelijk |
|---|---|---|
| 8 jan | 0,89 | 1,27 |
| 15 jan | 0,86 | 1,28 |
| 22 jan | 0,80 | 1,13 |
| 29 jan | 0,84 | 1,15 |
Dat de verspreidingsgetal van beide in dezelfde orde naar beneden is gegaan, zegt dus vooral dat we ons gedrag hebben aangepast - niet dat de Britse variant opeens minder besmettelijk is geworden. Is dit het effect van de aangescherpte maatregelen met avondklok en maar 1 persoon op visitie? De avondklok is 23 januari ingevoerd, dus het antwoord lijkt nee. In de weken voorafgaand bespraken de media de avondklok uitgebreid, inclusief uitleg-stukken waarom een aanscherping nodig zou zijn. Het zou best kunnen zijn dat deze discussie heeft geleid dat mensen zich beter aan de diverse maatregelen zijn gehouden. Nu de avondklok door de rechter lijkt te zijn afgeschoten is het ook maar de vraag of het gedrag heel erg wordt veranderd: de meeste mensen zullen zich er toch aan houden, en het is nog afwachten of dit leidt tot media-berichten waarom het nou echt nodig is. In de afgelopen weken is er juist een versoepeling (scholen weer open) toegepast en is er in de media vooral veel gesproken over de sociale schade die de lockdown aanricht, dus dit zou wel eens kunnen leiden dat mensen zich minder aan de maatregelen houden - daar komen we pas over een tijd achter, want de mobiliteitscijfers van deze week zullen ook vooral beïnvloedt worden door het winterweer.
Ook met het 'strengere gedrag' van rond de invoering van de lockdown verspreid de besmettelijkere variant zich dus steeds meer, de R blijft ruim boven de 1. Gezien dit nog steeds exponentieel werkt gaat dit leiden tot een steeds groter aantal besmettingen. De vorige keren zijn toen pas het aantal besmettingen behoorlijk was opgelopen strengere maatregelen genomen, en nu zitten we al op een hoog niveau. Waarom worden er dan nu toch geen strengere maatregelen genomen? In het VK en Ierland hebben ze de besmettelijkere variant er onder gekregen met 'stay-at-home-orders': wat wij als avondklok hebben, maar dan de hele dag; ofwel enkel het huis uit met geldige reden.
Voorlopig kiest het kabinet voor een andere optie met de nodige risico. Het RIVM presenteerde onderstaande grafieken in de Tweede Kamer, waarin ze dan hopen uit te komen op de rood-omcirkelde. Elke grafiek geeft hier één scenario van Covid-besmettingen aan, met op de rijen verschillende mate van lockdowns - we zitten nu op de tweede rij. De drie kolommen zijn afhankelijk van de vaccinaties: links is als de vaccins niet alleen de gevaccinneerde beschermen tegen (ernstige) ziekte maar ook tegen het overdragen van de besmetting - over dat tweede is eigenlijk nog niets bekend. De middelste rij grafieken gaat uit van een vaccin-uitrol zoals gepland met werkzaamheid zoals bewezen, de rechter grafiek als we helemaal niet zouden vaccineren.
Het RIVM gokt erop dat de komende tijd het aantal besmettingen weer toe neemt, maar dat het aantal overlijdens, IC- en ziekenhuis-opnames hierdoor mee valt doordat een steeds groter deel van de risico-groepen gevaccineerd zijn. Dus dat jongere, gezonde mensen de besmettelijkere variant aan elkaar overdragen maakt dan minder uit, omdat de ouderen en kwetsbaren beschermd zijn door het vaccin. In het rood omcirkelde scenario is het bovendien niet alleen zo dat de gevaccineerde niet ziek wordt, maar ook het virus niet verder overdraagt. Veel kwetsbaren zullen dat toch al minder doen, maar bijvoorbeeld zorgpersoneel wel (zie eerder artikel daarover, ondanks veel gepraat over de vaccinatiestrategie en aantallen vaccins geldt dit artikel nog steeds).
In april / mei zal het aantal besmettingen toch weer omlaag gaan: dit is dan vooral het effect van de lente. In de zomer-periode is er immers veel minder verspreiding dan in de winter. Hoe dit precies veroorzaakt wordt is wat onduidelijk, het wordt altijd aangenomen dat het vooral komt doordat mensen dan meer buiten zijn en daardoor vanzelf meer afstand houden. Echter, in het wetenschappelijke tijdschrift Nature laatst een artikel dat in Europese landen het begin van de tweede piek sterk samenhing met de lengtegraad (hoe zuidelijk/noordelijk een land ligt) en minder met het weer, wat door de auteurs als een aanwijzing wordt gezien dat vitamine D een belangrijke rol speelt. Ook laatste een wetenschappelijk artikel waarin het weer geen verschillen in corona-pieken tussen Franse regio's kon verklaren, maar enkel hoe snel/stevig genomen maatregelen waren. Of het nou het weer of puur het seizoen is: met dezelfde maatregelen zal het aantal besmettingen in het voorjaar sterk teruglopen. Pas dan zullen er significante versoepelingen in beeld komen, al gaat het in de media wel erg vaak over versoepelingen.
Een strategie met risico dus, want je laat het aantal besmettingen oplopen en ben van vaccins - met de nodige onzekerheid - af om de piek te drukken totdat de lente verlossing komt bieden. De onzekerheid wordt aangegeven met het roze gebied en te zien is dat de grens daarvan een enorme piek is die de ziekenhuis-capaciteit ver overschrijdt. De vaccins drukken vooral de piek in het ziekenhuis, maar dat betekent wel dat heel veel jongere mensen Covid krijgen - en ook die kunnen daar goed ziek van worden en/of langdurige klachten van krijgen. Ook valt op de RIVM-grafieken aan het roze gebied te zien dat er een kans is dat de piek toch een stuk groter is en dan zou er wel ingegrepen moeten worden.
Hoe zeker zijn we dat vaccins goed werken? Zoals uit de Corona cijfers elders op deze site al blijkt moeten we daarvoor kijken naar Israel, die tot nu toe het meest gevaccineerd heeft. Dat is goed nieuws, zie bijvoorbeeld de volgende twee grafieken van Our World In Data. Links is te zien dat de laatste piek vooral de jongeren trof (grotendeels nog niet gevaccineerd) en dan de daling onder de wel gevaccineerden 60+-ers ook veel sterker is dan onder andere leeftijdsgroepen. Gevaccineerden raken dus veel minder besmet. Rechts is te zien dat het aantal Covid-ziekenhuisopnames voor 60+-ers (zwarte lijn) zo is gedaald dat er inmiddels meer opnames van Covid-patiënten van onder de 60 (rode lijn) zijn. Uit deze en andere cijfers lijkt het vaccin in praktijk even goed te werken als in de (veel gecontroleerdere) trials. Ook lijken de diverse vaccins goed te werken tegen de Britse/besmettelijkere varianten, al zijn de signalen minder gunstig voor de Zuid-Afrikaanse en Braziliaanse varianten.
Een ander gevaar aan de huidige strategie is dat het openen van het onderwijs gebaseerd is op de aanname dat kinderen minder vaak een besmettingsbron zijn. Het is een apart artikel waard, maar laat ik het erop houden dat de cijfers die het RIVM daarover presenteert niet zo sterk zijn. Omdat kinderen vaak geen symptomen hebben worden ze ook minder vaak getest en dus positief gevonden. Dat betekent dus dat ze bij het bron- en contactonderzoek door de GGDs ook minder snel als bron worden aangewezen. Als ouders hun kinderen besmetten zal dit eerder opvallen, omdat het kind waarschijnlijk sneller getest wordt als je al weet dat zijn/haar vader/moeder besmet is of recent was.
Kortom: Nederland kiest voor een strategie die alvast een komende piek accepteert. De maatregelen die genomen kunnen worden zijn veelal nog draconisch dus er valt ook wat voor te zeggen, maar de nevenschade én het risico dat het toch tegenvalt zijn groot.
Een eerdere versie van dit artikel is de 13e gepubliceerd.
