Vaccineren heeft het voordeel dat de gevaccineerde persoon een veel kleinere kans heeft om ziek te worden: bij een effectiviteit van +-90% zoals nu geapporteerd, is de kans maar 10% van wat het eerst was met dezelfde ziekteverspreiding én hetzelfde gedrag. Een ander voordeel is dat de kans dat het via de gevaccineerde persoon verspreid wordt ook een stuk kleiner is. Hoe groot dit effect is, wordt niet onderzocht in de fases voor goedkeuring, maar waarschijnlijk is dat niet ziek worden ook betekent dat je lichaam het virus snel genoeg opruimt om (bijna) niet besmettelijk te worden.
Het eerste effect, dat mensen niet ziek worden, is goed nieuws voor die mensen, maar betekent ook dat ze niet aan Covid sterven of voor Covid worden opgenomen in het ziekenhuis of zelfs de Intensive Care. De verminderde sterfte zal zich vooral doen voelen als de zeer kwetsbare verpleeghuisbewoners worden ingeënt. De verminderde ziekenhuis en IC-opnames zullen zich vooral laten voelen als de 70+-ers buiten het verpleeghuis worden ingeënt: de meeste verpleeghuis-patiënten worden niet meer naar het ziekenhuis gestuurd bij Covid en kiezen voor ‘thuis’ waardig sterven als hun situatie zo verergert. Anderzijds: de meeste (maar niet alle) jongeren met Covid worden niet zo ziek dat ze opgenomen hoeven te worden.
Laten we eens kijken naar de uitgangssituatie. De verspreidingsgraad R ligt op dit moment rond de 1, dus de verspreiding van het virus blijft ongeveer gelijk met ons huidige gedrag. Als we het over immunitiet hebben: ongeveer 5% van de Nederlanders heeft al Covid gehad. Er zijn inmiddels genoeg gevallen bekend waarbij mensen het een een tweede keer kan krijgen, maar het levert logischerwijs meer immuniteit op dan een vaccin - het krijgen van een virusinfectie is immers hetzelfde effect als een vaccin maar dan nog sterker.
We kunnen dit schematisch afbeelden in onderstaand schema. Bolletjes zijn hierbij mensen, de lijnen contacten waarover besmet kan worden. Uiteraard is dit nogal een versimpeling, maar het geeft een beeld. Blauw zijn de mensen die het virus nog kunnen krijgen, in lichtgroen de reeds geïnfecteerden die dus immuun zijn en de verspreiding ook niet meer kunnen doorgeven.
Als we dan kijken naar de strategie om te vaccineren (hieronder) zie ik dat er eerst is gekozen om eerst de meest kwetsbare mensen te beschermen, namelijk verpleeghuisbewoners en verstandelijk beperkten in instellingen, plus de mensen die voor hen zorgen (de prioriteit-groep). Deze instelling-bewoners zullen relatief weinig risico-contacten buiten de instelling hebben en zullen dus relatief beperkt bijdragen aan de verspreiding buiten instellingen. Het inenten van het personeel van deze instelling zal iets meer bijdragen aan verminderen van de verspreiding, omdat deze 400.000 personen vaak wel meer contacten zullen hebben. Het inenten van deze groepen scheelt natuurlijk wel sterk in overlijdens, omdat deze groep de grootste kans hebben om een infectie niet te overleven!
Als we dat weer in hetzelfde netwerk bekijken zal dit betekenen dat er een deel van de mensen midden in het netwerk beschermd zullen zijn en ook een deel juist op de randen, hier in donkergroen aangegeven. Bij hetzelfde gedrag zal de verspreiding dus iets dalen.
De tweede groep die gevaccineerd gaat worden volgens de strategie zijn 70+-ers, anderen met een risicoprofiel en de rest van het zorgpersoneel (dus bij huisartsen, thuiszorg, ziekenhuizen). De 70+-ers zullen hun risico contacten vaak al beperken, opnieuw kan het zorgpersoneel wel een belangrijke factor in de verspreiding zijn - een deel van deze groep komt ook op het werk in contact met patiënten met longklachten - als het goed is zal dat bij (twijfel van) besmetting altijd volledig beschermd gebeuren, maar er blijft een verhoogd risico.
Daarmee zal deze fase dus veel ziekenhuis-opnames schelen, maar ook de verspreiding al iets meer indammen.
De derde fase van vaccineren is als iedereen gevaccineerd kan worden. Dit zijn juist geen risico-groepen dus hier zitten vooral mensen met relatief veel contacten. Hier zal dus per vaccinatie de verspreiding het meest afnemen. De sterfte en ziekenhuis-opnames zouden dan al zeer sterk teruggelopen moeten zijn, maar er is nog genoeg gezondheidswinst te bepalen - je kan er ook thuis een paar dagen tot weken heel ziek van zijn, maar ook maandenlang klachten aan over houden (post-covid syndroom).
Als rond de 70% van de Nederlanders beschermd zijn zouden we zelfs met het normale (pre-corona) gedrag de verspreiding gedaagd dalen en de ziekte dus uit Nederland verdwijnen, de zogenaamde groepsimmuniteit. Deze 70% volgt uit de besmettelijkheid van de ziekte, de R zonder gedragsaanpassingen, die is bij Corona ongeveer 3,5. Pas bij 70% immuniteit kunnen de corona-maatregelen dus volledig worden opgeheven. Tot die tijd blijven maatregelen om de verspreiding terug te dringen noodzakelijk - al kunnen die wel langzaam worden versoepeld, te beginnen met de maatregelen die de meeste impact op ons dagelijks leven hebben.
elfs als we de situatie hebben bereikt dat de verspreiding van Corona door vaccinatie min of meer automatisch afneemt, zullen er lange tijd incidenteel pieken van uitbarstingen zijn. Als er een besmetting van buiten komt in een van de clusters van blauwe cirkels in het laatste netwerk-diagram kunnen er een aantal personen besmet worden. Oorzaken kunnen besmettingshaarden bij dieren (bijvoorbeeld nertsenfokkers) of buitenland zijn. Na wat getwijfel zijn de nertsenfokkerijen in Nederland inmiddels opgeheven, maar voorlopig lijkt het erop dat vaccineren in armere landen nog nauwelijks gaat gebeuren: de logistiek is daar minder goed geregeld, maar voorlopig hebben de rijke landen alle vaccins ook opgekocht en blijven er maar zeer beperkt voor armere landen op. Het is dus ook in ons eigen belang om armere landen te helpen snel te vaccineren: pas als het virus wereldwijd is uitgeroeid zijn wij hier in Nederland veilig.
Dit laatste kan des te meer van belang zijn als het vaccin een beperkte looptijd heeft: als iedereen elk jaar opnieuw gevaccineerd zou moeten worden blijft dit een grootschallige operatie vragen. Dan kunnen we beter eenmalig wereldwijd goed vaccineren, zowel voor onszelf als onze mede-wereldburgers.
Hoe snel zullen we deze fases doorlopen? Dit hangt natuurlijk van de snelheid van vaccineren af. Bij de genoemde 260.000 per week duurt het dus een jaar. Er is meer ervaring met vaccineren bij bestaande rijksvaccinatieprogramma’s en bij de jaarlijkse griepprik voor kwetsbaren en zorgmedewerkers. Wel is het waarschijnlijk dat er in de eerste fase’s per week minder mensen gevaccineerd kunnen worden omdat ook de vaccin-productie nog opgeschaald moet worden en nu natuurlijk ieder land de eerste vaccins wil. Hier is nog bijna dagelijks nieuws van de farmaceuten over, meestal niet-openbaar gecommuniceerd naar RIVM, dus voorspellingen zijn lastig. Het nieuws lezend is mijn niet-berekende voorspelling dat het in het tweede helft van 2021 zover is. Laten we hopen voor het beste, maar we kunnen niet verwachten dat in het voorjaar alle corona-maatregelen al gestopt kunnen worden.
Update: in een eerdere versie van het artikel werdt als het maximaal aantal afgenomen tests een verkeerd getal genoemd. Het artikel is daarmee aangepast.